Θεμιστοκλής

Το 493 π.Χ. ο Θεμιστοκλής εκλέγεται επώνυμος άρχων, όταν το αξίωμα αυτό δεν είναι απλώς διακοσμητικό, όπως συμβαίνει σε μεταγενέστερες περιόδους. Αρχίζει την κατασκευή ενός μεγάλου έργου, που θα συμπληρώσει ο ίδιος μετά τους Περσικούς Πολέμους: Τειχίζει τον Πειραιά και προτείνει την κατασκευή των Μακρών Τειχών, που θα κάνουν την Αθήνα απόρθητη όσο είναι θαλασσοκράτειρα.
Δεύτερο σημαντικό γεγονός σημαδεύει τη χρονιά που ο Θεμιστοκλής είναι άρχων: Η δίκη του Μιλτιάδη. Κατήγοροί του είναι πολιτικοί αντίπαλοι, οπαδοί των Πεισιστρατιδών και των Αλκμεωνίδων. Δεν υπάρχουν αποδείξεις, όμως είναι πιθανό ο Θεμιστοκλής να υποστήριξε τον Μιλτιάδη και να πέτυχε την αθώωσή του. Ήξερε πως μακροπρόθεσμα ο Μιλτιάδης και οι δικοί του θα αντιστρατεύονταν την εσωτερική του πολιτική, γιατί τα συμφέροντα τους ήταν αντίθετα. Όμως τη στιγμή της δίκης στον νου και των δύο ανδρών προέχει ο περσικός κίνδυνος που πλησιάζει. (Η Ιωνική επανάσταση έχει κατασταλεί. Ο στρατός του Μαρδόνιου έχει υποτάξει τη Μακεδονία και τη Θράκη και μόνο ή τρικυμία, που βυθίζει τον περσικό στόλο στον Άθω, θα γλιτώσει την Αθήνα από την περσική εισβολή τη χρονιά εκείνη). Για το Θεμιστοκλή κάθε εχθρός των Περσών είναι σύμμαχος. Έτσι παραμερίζει τις πολιτικές αντιθέσεις που τον χωρίζουν από τον Μιλτιάδη και στη δίκη παίρνει το μέρος του.
Το 490 π.Χ. ο Θεμιστοκλής πήρε μέρος στη μάχη του Μαραθώνα, σαν στρατηγός της φυλής του, της Λεοντίδας. Η Λεοντίδα, μαζί με την Αντιοχίδα (στρατηγός ήταν ο Αριστείδης), αποτελούσε το αδύνατο κέντρο της αθηναϊκής παρατάξεως και είχε κρίσιμη αποστολή στη μάχη. Έπρεπε να υποχωρήσει με τάξη από το βάρος του περσικού κέντρου, δίνοντας τη δυνατότητα στα ενισχυμένα αθηναϊκά άκρα να συντρίψουν τα περσικά και μετά να κυκλώσουν το εχθρικό κέντρο. Έπρεπε να υποχωρήσει, αλλά να μην τραπεί σε φυγή. Ο Θεμιστοκλής και ο Αριστείδης κατόρθωσαν να πραγματοποιήσουν αυτόν το δύσκολο ελιγμό, συμβάλλοντας έτσι σημαντικά στη νίκη.
Μετά το Μαραθώνα, ακολούθησαν χρόνια σκληρών πολιτικών αγώνων ανάμεσα στις αντίπαλες παρατάξεις για την κατάληψη της εξουσίας. Ο Θεμιστοκλής αγωνίστηκε με κάθε μέσο, όπως και οι αντίπαλοι του για να πετύχει. Όμως εκείνο που τον ξεχωρίζει είναι η ύπαρξη ενός μακροχρόνιου σχεδίου, ενός οράματος, που έχει δύο σκέλη, ένα εξωτερικό και ένα εσωτερικό. Το εσωτερικό είναι η προώθηση των συμφερόντων της μεγάλης μάζας των φτωχότερων Αθηναίων. Ο Θεμιστοκλής γίνεται εκφραστής τους, και επιπλέον αρχηγός τους, λαϊκός ηγέτης, αλλά και ο άνδρας που κάνει το λαό να συνειδητοποιήσει τη δύναμή του. Τον σπρώχνει, τον αναγκάζει σχεδόν να αποκτήσει πιο ενεργό δράση στην πολιτική. Ζητά δικαιώματα για τη μεγάλη πλειοψηφία των φτωχών Αθηναίων, όμως το ζητά μόνο αφού τους βαρύνει με ευθύνη. Ζητά πολλά για το λαό της Αθήνας, απαιτεί όμως εξίσου πολλά από το λαό για την πόλη. Ο Θεμιστοκλής κάνει τους Αθηναίους να δέχονται βαριές θυσίες σαν τίμημα για την εξουσία που τους υπόσχεται πως θα αποκτήσουν αργότερα. Το καταπληκτικό είναι πως τους πείθει, και ότι η πλειοψηφία των Αθηναίων τον ακολουθεί με τυφλή εμπιστοσύνη σε αποφάσεις που φαινομενικά, και οπωσδήποτε βραχυπρόθεσμα, είναι κατά των συμφερόντων τους.
Το εξωτερικό είναι η περσική απειλή. Ο Θεμιστοκλής είναι από τους ελάχιστους που πιστεύουν ότι δεν έχει εκλείψει, πως η νίκη του Μαραθώνα δεν είναι οριστική, αλλά αποτελεί μόνο ανάπαυλα που πρέπει να χρησιμοποιηθεί για προετοιμασία. Η σωστή προετοιμασία πρέπει να είναι η ναυπήγηση του ισχυρότερου στόλου που είχε ποτέ ελληνική πόλη. Εδώ, στη θάλασσα, στον στόλο, συναντιούνται τα δύο σκέλη της πολιτικής του. Για τον στόλο που ζητά χρειάζονται χιλιάδες κωπηλάτες (για 200 τριήρεις, περίπου 34.000 αν δεχτούμε 170 για κάθε τριήρη). Τα ναυτικά πληρώματα μπορούν να προέλθουν μόνο από την κατώτερη κοινωνική τάξη, τους θήτες, που δεν ήταν αρκετά πλούσιοι για να έχουν δική τους πανοπλία, ώστε να πολεμούν σαν οπλίτες. Όταν γίνουν κωπηλάτες, ο στόλος στηρίζεται πάνω τους. Η ναυτική Αθήνα τους έχει ανάγκη όπως δεν τους είχε ποτέ η μέχρι τότε κυρίως στεριανή Αθήνα. Οι θήτες το συνειδητοποιούν, καταλαβαίνουν την ισχύ τους και έχοντας επίγνωση της προσφοράς τους στη σωτηρία της πόλης, θα ζητήσουν και θα αποκτήσουν πολιτικά δικαιώματα που πριν δεν είχαν, όπως την εκλογή στα ανώτατα αξιώματα.
Η Αθήνα των αρχαίων χρόνων
Ο πατέρας του δεν ήθελε να στραφεί ο γιος του προς την πολιτική. Γι' αυτό του έδειχνε τα εγκαταλειμμένα πλοία στην ακτή και του έλεγε πως
«έτσι φέρεται ο λαός στους πολιτικούς, όταν δεν τους χρειάζεται πια»
«ουκ εά με καθεύδειν το του Μιλτιάδου τρόπαιον»
Λένε μάλιστα πως ο Θεμιστοκλής ήθελε πολύ να αποκτήσει μεγάλη δόξα. Όταν έγινε η μάχη στο Μαραθώνα με τους βαρβάρους, όλοι μιλούσαν για το μεγάλο στρατηγό Μιλτιάδη. Ο θεμιστοκλής τότε ήταν νέος και λαχταρούσε τα σπουδαία κατορθώματα. Γι΄ αυτό ζήλεψε και ήταν πολύ σκεφτικός. Τις νύχτες έμενε άυπνος και δεν πήγαινε στα συνηθισμένα συμπόσια. Οι γνωστοί του παραξενεύτηκαν με αυτή την απότομη αλλαγή της ζωής του και, όταν τον ρωτούσαν, εκείνος απαντούσε: "δε μ΄ αφήνει να κοιμηθώ η δόξα του Μιλτιάδη".
Πλούταρχος, Θεμιστοκλής, 3 (διασκευή)
Από το σχολικό βιβλίο
Τριήρης
Με το μπροστινό τμήμα τους εμβόλιζαν τα αντίπαλα πλοία και τα βύθιζαν
Δες λεπτομέρειες
Η θέση των κωπηλατών
«Μιλήτου Άλωσις» και η προειδοποίηση των Αθηναίων
Μετά τον Μαραθώνα, ο Θεμιστοκλής προσπαθεί να εφαρμόσει το σχέδιο του για τη ναυπήγηση του στόλου. Θα συναντήσει, όμως, εμπόδια από τους πολιτικούς αντιπάλους του, τον Ίππαρχο, τον Μεγακλή, αρχηγούς των ολιγαρχικών —οπαδών του Πεισιστράτη— και του Αριστείδη, αρχηγού των συντηρητικών, που αν και ήταν οπαδός του Κλεισθένη, βρίσκει ότι ο Θεμιστοκλής πάει πολύ μακριά. Οι αντίπαλοι του Θεμιστοκλή δεν πιστεύουν στον περσικό κίνδυνο, αλλά οι οπαδοί του Ιππία επιθυμούν την περσική επέμβαση που θα αποκαταστήσει το παλαιό καθεστώς. Όλοι διαβλέπουν τον κίνδυνο που σημαίνει γι' αυτούς η αφύπνιση των θητών, αν πραγματοποιηθεί το ναυτικό πρόγραμμα του Θεμιστοκλή. Έτσι όλοι αντιτίθενται με διάφορες προφάσεις, όπως το υψηλό κόστος και η σπατάλη του δημόσιου χρήματος για άχρηστες δαπάνες. Οι προτάσεις του απορρίπτονται από την Εκκλησία του Δήμου.
Ο Θεμιστοκλής δεν παραδέχεται ότι έχει νικηθεί. Καταλαβαίνει πως δεν θα έχει την υποστήριξη των άλλων κομμάτων και πολιτικών αρχηγών. Έτσι, αλλάζει τακτική: αφού δεν μπορεί να συνεργασθεί μαζί τους, θα πετύχει παρά τη θέληση τους. Καταλαβαίνει πως πρέπει να εξοντώσει τους αντιπάλους του, να κυριαρχήσει στην Αθήνα, να γίνει κύριος του Δήμου. Τα επόμενα χρόνια θα τα αφιερώσει στον σκοπό αυτό. Και εκείνος και οι αντίπαλοι του μεταχειρίζονται κάθε μέσο, για να επικρατήσουν και να κερδίσουν την εύνοια του Δήμου. Ο Θεμιστοκλής χρησιμοποίησε (είναι ή πρώτη φορά που γινόταν αυτό), τα μαζικά «μέσα ενημέρωσης» της εποχής, για να ενισχύσει τη θέση του. Για να αναγκάσει τους Αθηναίους να συναισθανθούν τον περσικό κίνδυνο, γίνεται χρηματοδότης (χορηγός) ενός θεατρικού έργου πού έγραψε ο Φρύνιχος, του «Μιλήτου Άλωσις». Είναι μία προειδοποίηση προς τους Αθηναίους. Πρέπει να ξέρουν ποια θα είναι η τύχη τους αν βρεθούν απροετοίμαστοι, όταν οι Πέρσες θα φτάσουν στην Ελλάδα: Καταστροφή και υποδούλωση όπως συνέβη με τη Μίλητο το 494 π.Χ.